بررسی تنوع درون گونه ای و بین گونه ای artemisia spicigera و artemisia incana در فاز زایشی (گلدهی)، در غرب ایران با استفاده از روش d.s.s.

تیره کاسنی (asteraceae) بزرگ¬ترین تیره گیاهان گل¬دار و درمنه (artemisia) از جنس¬های مهم این تیره است که در طایفه anthemideae قرار دارد. این گیاه علاوه بر تأمین علوفه، کاربرد¬های زیادی در صنعت و داروسازی دارد و از گیاهان معطر ایران است. این پژوهش با هدف مطالعه و بررسی وجود تنوع درون ¬و بین¬گونه¬ای دو گیاه incana artemisiaو artemisia spicigera در غرب ایران با استفاده از روش تعیین زیستگاه ویژه (d.s.s.) انجام شد. در این راستا پس از تعیین گونه¬های گیاهی، با مراجعه به فلورها، منابع موجود، متخصصین و مراکز تحقیقاتی، لوکالیته¬های گونه¬های گیاهی مورد بررسی مشخص شد. سپس با مراجعه به لوکالیته¬های تعیین شده، اقدام به جمع¬آوری داده¬های فلوریستیک- اکولوژیک مورد نظر گردید. در بررسی زیستگاه¬های ویژه مناطق مورد مطالعه، 54 گونه گیاهی همراه a. incana و 75 گونه گیاهی همراه a. spicigera به¬عنوان گونه¬های همباش جمع¬آوری و شناسایی شدند. تجزیه و تحلیل داده¬های فلوریستیک با استفاده از نرم¬افزار anaphyto به روش¬های fca و hac صورت گرفت. مقایسه نتایج دو روش فوق، برای گیاه a. incana و a. spicigera به ترتیب منجر به تشخیص 4 و 6 گروه بر اساس مارکر فلوریستیک گردید. همچنین داده¬های اکولوژیک با نرم¬افزارهایmvsp ¬ و anaphyto آنالیز گردید. سپس بررسی عوامل اکولوژیک حاکم بر هر منطقه و چگونگی تأثیر عوامل اکولوژیکی مورد بررسی، در گروه¬بندی زیستگاه¬ها انجام شد. نتایج حاصل از بررسی¬های فوق وجود تنوع درون¬گونه¬ای را در دو گیاه ثابت نمود. به منظور تعیین سطح و نوع تنوع از مطالعات سیتولوژی و الکتروفورز پروتئین¬های ذخیره¬ای بذر استفاده شد. آنالیز داده¬های حاصل از بررسی¬های سیتولوژی با نرم¬افزار mvsp نیز علاوه بر تأیید گروه¬های به¬دست آمده بر اساس نشانگر¬های فلوریستیک و اکولوژیک، منجر به تعیین و تشخیص 2 توپودیم (توپودیم آذربایجان¬شرقی و توپودیم آذربایجان¬غربی) و 6 سیتوتیپ (2n = 6x = 54، 2n = 5x = 45، 2n = 4x = 36،2n = 3x = 27 ، 2n = 2x = 18 و2n = 8x = 72 ) برای a. spicigeraگردید. از آن¬جا ¬که عامل اکولوژیکی شناخته شده مؤثر بر جمعیت¬های a. spicigera ارتفاع است، بنابراین می¬توان به لحاظ اکوژن، جمعیت¬های این گیاه را در دو گروه قرار داد: 1- اکوتیپ ارتفاع بالا با عدد کروموزومی 2n = 2x = 18 (در ارتفاع بالای 1750 متر). 2- اکوکلاین مربوط به ارتفاعات پایین به ترتیب با اعداد کروموزومی 2n = 3x = 27 (در ارتفاع 1370 متر)، 2n = 6x = 54 (در ارتفاع 1453 تا 1476 متر)، 2n = 8x = 72 (در ارتفاع 1524 متر) و 2n= 5x = 45 (در ارتفاع 1620 متر). برای گیاه a. incana نیز 3 سیتوتیپ (2n = 2x =16 18 ,2n=2x و2n = 3x = 24 ) معرفی شد و از آن¬جا که عامل اکولوژیکی مؤثر روی این سیتوتیپ¬ها در آذربایجان شرقی عامل اکولوژیک ارتفاع بود، می¬توان برای گیاه a. incana در غرب ایران اکودیم های مربوط به ارتفاع را معرفی کرد: 1- اکودیم ارتفاع کمتر از 900 متر به¬عنوان اکوتیپ ارتفاع پایین (2n = 3x = 24). 2- اکودیم¬های ارتفاع بیشتر از 1300 متر (2n = 2x = 16،2n = 2x = 18 ). همچنین آنالیز داده¬های حاصل از بررسی-های الکتروفورزی پروتئین¬های ذخیره¬ای بذر با نرم¬افزار¬های mvsp و ntsys با گروه¬بندی¬های فلوریستیک، اکولوژیک و سیتولوژیک هم¬خوانی داشت و علی¬رغم وجود باندهای مشترک در دو گونه مورد بررسی، از نظر تعداد و شدت باندها با هم تفاوت داشتند که بیانگر تفاوت ژنتیکی درون¬ و بین¬گونه-ای آن¬هاست. همچنین، از آن¬جا ¬که artemisia یک گیاه دارویی است، بررسی اثرات ضدمیکروبی دو گیاه a. spicigera و a. incana با استفاده از اسانس استخراج شده از اندام¬های هوایی گیاه، خواص ضد¬باکتریایی بالایی را در این گیاه نشان داد. همچنین بررسی تنوع بین گونه¬ای دو گیاه a. incana و a. spicigera بر اساس مارکر¬های فلوریستیک، اکولوژیک، سیتولوژیک و الکتروفورز با نرم¬افزار¬های anaphyto، mvsp و ntsys نشان داد، زیستگاه¬های ویژه دو گیاه کاملاً از یکدیگر جدا هستند و تنوع بین¬گونه¬ای بین آن¬ها وجود دارد.